zwart dogma

Meadow with haystacks near Giverny, Monet

Monet schildert het bovenstaande landschap, Sargent

Iemand vroeg me naar het gebruik van zwarte olieverf en de strijd die daarover is gevoerd. Eind negentiende eeuw wonnen de impressionisten terrein ten opzichte van de realisten. Het was natuurlijk lastig om verschil te maken tussen de ware impressionist en de los schilderende realist, en hier kwam het zwart handig van pas.
Impressionisten gebruikten geen zwart, de schaduwen waren blauw, eventueel wat minder fel gemaakt met een puntje bruin. Schilders die zwart gebruikten werden verketterd, zij werden als hopeloos ouderwets gezien. Er bestaan diverse anekdotes over het gebruik van zwart.
De realist Sargent ging schilderen met het echtpaar Monet. Op een gegeven moment vroeg hij Monet om wat zwart, dat van hem was op. Maar Monet had geen zwart bij zich, dat gebruikte hij nooit: hij was een impressionist.

De slangenbezweerder, Gerome

De vleesgeworden academieschilder Gerome verbeterde een student die blauw gebruikte in plaats van zwart. De volgende student bleek dezelfde fout te maken. Toen hij merkte dat al zijn studenten blauw waren gaan gebruiken begreep hij waar het om ging en liep hij kwaad de klas uit. De boodschap was overgekomen: jij bent ouderwets met je zwart, wij zijn modern.
Een Parijse verfhandelaar werd kwaad als mensen om zwart vroegen: dat waren schilders die niet met hun tijd meegegaan waren.

zelfportret met model, Zorn

De Zweedse realistische schilder Zorn heeft zichzelf geschilderd met een model, waarop hij opzichtig zijn palet laat zien. We zien vier kleuren, zwart, wit, oker en rood. Zorn neemt stelling het debat. Fuck you, zegt hij volgens mij, ik maak met een zeer bekend beperkt palet mooiere schilderijen dan jullie allemaal bij elkaar, met  jullie frisse kleurtjes.

Sorolla

Voor liefhebbers van 'bravoura' schilderen met zijn virtuoze kwastwerk, zijn de grote drie schilders over het algemeen Sargent, Zorn en Sorolla. Drie superschilders die eind negentiende eeuw, begin twintigste eeuw werkten. Betere schilders bestaan er niet, en toch hebben ze de kunstgeschiedenis zoals wij die leerden, met het standaardwerk van Janson in de hand, niet gehaald. Ze waren niet modern, want ze gebruikten zwart.
Schilders die nu zwart vermijden zijn misschien echte impressionisten en daar is niks mis mee. Het als dogma in het onderwijs verkondigen lijkt mij tamelijk dwaas: of je nu kiest voor een stroming van 140 of een van 160 jaar geleden, het is allebei van lang geleden. Wel kan het in het onderwijs goed zijn om leerlingen restricties op te leggen om stap voor stap het schilderen onder de knie te krijgen.
Eerst leren tekenen, dan schilderen met één kleur, dan een beperkt palet, en dan vol palet. Met of zonder zwart, dat moet jezelf maar beslissen. Ik doe het met, mijn landschappen zijn niet impressionistisch.